rok 2015 – tom 18

Obszary funkcjonalne powiązane z miastami cechują się różnym poziomem rozwoju, a jednym z głównych celów polityki regionalnej jest zmniejszanie różnic w tym względzie. Celem opracowania jest identyfikacja procesów integracyjnych zachodzących między jednostkami tworzącymi miejskie obszary funkcjonalne oraz określenie ich zasięgów. W szczególności skupiono się na rozpoznaniu intensywności powiązań oraz na stworzeniu i weryfikacji listy kryteriów umożliwiających jednoznaczną delimitację obszarów funkcjonalnych ośrodków subregionalnych. Założono, że każdy ośrodek metropolitalny, krajowy i wojewódzki spełnia także funkcje na poziomie subregionalnym.

The functional areas are characterized by different level of development, and one of the main objective of the regional policy is to reduce the disparities in this regard. The aim of the study was to identify the integration processes taking place between units forming the functional areas of the city. In particular, it focuses on understanding the intensity of existing relationships and creating and verifying a list of criteria for delimitation of the functional areas at the sub-regional level, assuming at the same time that each metropolitan center, national and local, also functions at sub-regional level.

W artykule poddano analizie wybrane obowiązujące akty prawne, krajowe dokumenty planistyczne (KPZK 2030) i programowe (Umowa partnerstwa), wybrane instrumenty finansowe (zintegrowane inwestycje terytorialne) oraz Założenia krajowej polityki miejskiej. Przeprowadzone badanie stanowiło podstawę do sformułowania wniosków dotyczących szans i zagrożeń, jakie niesie za sobą realizacja analizowanych dokumentów w kontekście planowania zrównoważonego rozwoju miejskich obszarów funkcjonalnych (MOF). Analiza dowiodła, że obowiązujące przepisy i wytyczne wykazują wiele nieścisłości w zakresie ustalenia zasad planowania funkcjonalnego w MOF, co skutkuje niedostosowaniem obecnych dokumentów poziomu wojewódzkiego do wytycznych ministerialnych (dotyczy to zwłaszcza delimitacji MOF) oraz wprowadza dualizm opracowań strategicznych (strategia rozwoju MOF i strategia ZIT). Z kolei możliwość finansowania inwestycji publicznych w MOF-ach w ramach ZIT niesie pozytywne skutki w sferze planowania strategicz

The article analyses selected binding legal acts, national planning documents (Concept of the National Spatial Planning 2030) and programme documents (Partnership Agreement), selected financial instruments (Integrated Territorial Investments), and assumptions of the National Urban Policy. The conducted study permitted drawing conclusions regarding the opportunities and threats involved in the implementation of the analysed documents in the context of planning of sustainable development of functional urban areas (FUA). The analysis documented many inconsistencies in the binding provisions and guidelines in the scope of determination of the rules of functional planning in FUA. This results in the failure to adjust the binding documents at the provincial level to ministry guidelines (this particularly concerns the delimitations of FUA), and introduces the dual character of strategic documents (Strategy of Development of FUA and Strategy of Integrated Territorial Investments). The possibility to finance public investments in FUA in the scope of Integrated Territorial Investments brings positive results in terms of strategic planning.

Badania wielkości i kierunków dojazdów do pracy po II wojnie światowej były możliwe do 1988 r. Kolejne dane umożliwiające badanie powiązań funkcjonalno-przestrzennych pojawiły się dopiero po blisko 20 latach. W chwili obecnej Główny Urząd Statystyczny udostępnia wyniki przeprowadzone w 2006 i 2011 r. badań dojazdów do pracy. Dane te obejmują dojazdy do pracy jedynie dla strumieni przemieszczeń powyżej 9 osób. Tym samym nie pozwalają określić pełnych powiązań funkcjonalno-przestrzennych. Różna metodologia szacowania wielkości dojazdów do pracy nie pozwala na stwierdzenie, jaka jest główna przyczyna „wzrostu” ruchliwości przestrzennej między miejscem zamieszkania a miejscem pracy. Głównym celem pracy jest odniesienie się do wartości poznawczej i aplikacyjnej dostępnych danych o wielkości dojazdów do pracy. Równocześnie poprzez analizy wybranych aspektów dojazdów do pracy wskazano na te, które mogą mieć największą wartość poznawczą i aplikacyjną. Krytyczna analiza źródeł nie dyskwalifikuje prowadzenia badań na ich podstawie. Jednak konieczne jest ponowne włączenie problematyki dojazdów do pracy do Narodowego Spisu Powszechnego. Badania muszą objąć wszystkich dorosłych obywateli, a nie być jedynie badaniem reprezentatywnym, którego wyników nie należy odnosić do innych tego typu badań

Research into the number and directions of commutes after the Second World War was possible only until 1988. Subsequent data enabling the analysis of its functional and spatial connections became available no sooner than 20 years afterwards. At present, the Central Statistical Office of Poland (Polish: Główny Urząd Statystyczny) gives an insight into the aforementioned issue based on the research conducted in 2006 and 2011. Available data, however, presents only the commuting streams exceeding the number of 9 persons. Therefore, the question of the full picture of functional and spatial relations of commuting remains unanswered. Divergent methodology applied in estimating the quantity of commutes excludes stating the prevailing reason behind ‘the increase’ in the spatial movement between the places of residence and employment. The predominant aim of this study is to reflect on the value and applicable use of the available data regarding commutes. The analyses of the selected aspects of the problem discussed enabled the authors to place emphasis on the factors that may carry the highest educational and applicable value. The critical approach to resources does not make it impossible to carry out research applying them. Nevertheless, it is necessary to retake the question of commuting by making it a part of the Polish census. In the author’s viewpoint, it is not enough for such research to be representative, as it cannot be fully comparable, it should rather be undertaken with reference to every adult citizen of the country

Jadwiga Gałka, Uniwersytet Jagielloński

Nasilający się od połowy lat 90. XX w. proces suburbanizacji i metropolizacji dużych miast Polski charakteryzuje się swoistymi przemianami społeczno-demograficznymi, wśród których jedną z najbardziej widocznych jest odwrócenie strumienia migracyjnego. Dominujący do początku lat 90. XX w. kierunek napływu z otaczających terenów wiejskich do miasta centralnego uległ odwróceniu i współcześnie dominuje odpływ z niego do stref zewnętrznych obszaru metropolitalnego. Migrują nie tylko mieszkańcy Krakowa, lecz także coraz częściej zakłady przemysłowe i usługowe, co prowadzi do rozwoju i różnicowania się powiązań funkcjonalno-przestrzennych w obrębie Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. Celem pracy jest zbadanie zmian skali i kierunków tych powiązań w obrębie KOM przy wykorzystaniu danych dotyczących dojazdów do pracy zebranych przez GUS dla 2006 i 2011 r.

Badania zostały sfinansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2012/05/B/HS4/04200 w ramach projektu pt. Przekształcenia wybranych struktur społeczno-demograficznych Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego.

The processes of suburbanization and metropolization of major Polish cities which have intensified since mid-1990s are characterized by specific socio-demographic changes, among which one of the most visible is the reversal of the direction of migration. Until the early 1990s migration from the countryside to the city center prevailed, however at present the outflow to external zone of the metropolitan area dominates. Not only the people of Kraków migrate but also increasingly the shift of industrial and service sectors to suburban zone is observed, which leads to the development and differentiation of functional and spatial relationships within the KMA. The aim of the study is to examine changes in the scale and direction of these relationships within the Kraków Metropolitan Area using data on commuting collected by the Central Statistical Office for the years 2006 and 2011

Funkcje wymiany charakteryzują miasta od tysięcy lat. Przez wieki większość handlu odbywała się w obrębie rynku i jego sąsiedztwie, na którym spotykali się sprzedający z kupującymi. Jak słusznie zauważa J. Słodczyk (2012), wraz z postępem technologicznym zmienia się forma miasta. Od ponad 170 lat (od momentu gwałtownego rozwoju i wzrostu znaczenia transportu kolejowego) konkurencją dla rynków miejskich stały się w dużych miastach dworce kolejowe. Celem artykułu jest zidentyfikowanie, które funkcje wymiany i w jakim stopniu przejęły od rynków miejskich dworce kolejowe. Analizę przeprowadzono na podstawie empirycznych studiów przypadku dla czterech europejskich dworców: Gare de Marseille-Saint-Charles (Francja), Leipzig Hauptbahnhof (Niemcy), Warszawa Centralna (Polska) i Wien Hauptbahnhof (Austria), w których zidentyfikowano retrospektywnie cechy i etapy rozwoju funkcji wymiany. Rezultaty badań pozwalają stwierdzić, że dworzec kolejowy integruje przestrzeń miejską, a nie tylko służy do wymiany podróżnych

The exchange functions characterize the cities for thousands of years. Through the centuries, most of the trade has taken place within the market and its surroundings, where sellers met with buyers. As J. Słodczyk (2012) correctly pointed out, together with technology progress one can observed the structural change of the city. For more than 170 years (since the rapid development and the growing importance of rail transport) the railway stations still become competition for traditional city markets. The article aims to identify which functions of exchange and to what extent were taken by the railway stations from the city markets. The analysis was conducted on the basis of empirical case studies done for four European stations: Gare Saint-Charles (France), Leipzig Hauptbahnhof (Germany), Warsaw Central (Poland) and the Hauptbahnhof Wien (Austria). The empirical data comprise stages of development of the exchange functions and their characteristics identified retrospectively. Research results allow us to conclude that the railway station in large cities integrates urban space, and is not just used for the purpose to exchange travelers

W warunkach spadku popytu na pracę następuje różnicowanie się atrakcyjności poszczególnych miast, co w konsekwencji prowadzi do reorientacji kierunków migracji. Celem artykułu jest wskazanie roli miast średniej wielkości w złożonym układzie osadniczym, jakim jest konurbacja katowicka, w świetle powiązań migracyjnych. Powiązania migracyjne rozpatrzono w oparciu o dane dotyczące odpływu migracyjnego (wymeldowania na pobyt stały).  Ludność odpływająca z miast średnich konurbacji katowickiej w znacznej części (65,9% odpływu) kieruje się na obszary województwa śląskiego. Następuje przy tym wzmocnienie powiązań migracyjnych miast średnich w obrębie samej konurbacji katowickiej. Miasta średnie wykazywały silne powiązania migracyjne z miastami dużymi konurbacji. Zainicjowane zostały jednak zmiany w strukturze tych powiązań. Głównym kierunkiem odpływu migracyjnego z miast średnich wciąż pozostają Katowice, jednak wobec osłabienia rynku pracy oraz nasilania procesów suburbanizacji słabnie siła przyciągania innych miast dużych, zwłaszcza Sosnowca, Dąbrowy Górniczej i Zabrza. W największym stopniu wzrasta odpływ migrantów z miast średnich do miast małych i na obszary wiejskie, głównie powiatów będzińskiego i mikołowskiego. Miasta średnie nie stanowią dla siebie nawzajem atrakcyjnych kierunków migracji. Zaznacza się tu jedynie istotna i rosnąca rola Będzina. Zyskują na znaczeniu także Mikołów i Łaziska Górne. Natomiast Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie oraz Czeladź tracą swój dotąd znaczny udział w przejmowaniu migrantów z innych miast średnich.

In the conditions of decreasing demand for employment, a differentiation process of attractiveness of individual towns occurs which results in reorientation of migration directions. The aim of this paper is to point out the role of medium-size towns in complex settlement system of Katowice conurbation in the light of migration relations. Migration relations were considered basing on data connected with migration outflow (permanent residence check-out). Most of population (65,9%) leaving medium-size towns of Katowice conurbation heads for the areas of Silesian Province. This process increases migration relations of medium-size towns within the Katowice conurbation itself. Medium-size towns showed strong migration relations with large towns of the conurbation. Katowice remained the main direction of migration outflow from medium-size towns. As a result of job market problems and the increase of suburbanization processes, the attractiveness of other large towns especially Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza and Zabrze decreased. The increase of migration outflow is the largest in case of emigration from medium-size towns to small towns and rural areas, especially to Będzin county and Mikołów county. Medium-size towns do not represent attractive migration directions to each other. Only Będzin shows an essential and increasing role in this process. Some increase is also visible in case of Mikołów and Łaziska Górne. On the other hand such towns as Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie and Czeladź are loosing their large so far contribution in overtaking migrants from other medium-size towns.

W niniejszym opracowaniu autorzy starają się zbadać wpływ kryzysu dominującego sektora na potencjał gospodarczy miasta. Do tego celu utworzono indeks stabilności, który ukazuje trwałość pozycji miasta w ujęciu globalnej hierarchii ekonomicznej miast w odniesieniu do ich zrównoważonego rozwoju sektorowego ośrodka. Założeniem konstrukcji wskaźnika było przekonanie, że ośrodki, które mają wąską specjalizację sektorową, mimo ich często wysokiej pozycji gospodarczej, są bardziej wrażliwe na zmiany koniunktury światowej niż te miasta, w których strategiczne podmioty gospodarcze reprezentują różne sektory gospodarki. W niemal połowie analizowanych miast najbardziej rozwiniętymi sektorami były finanse (financials) oraz surowcowy (materials). Najbardziej zróżnicowanym kontynentem była Azja, gdzie nie ma wyraźnej dominacji sektorowej, natomiast stwierdzono taką w Europie i Ameryce Północnej. Wykazano także, iż wysoki poziom powiązań międzynarodowych generalnie negatywnie wpływa na odporność miasta na kryzys gospodarczy.

In this study, the authors want to explore the impact of the economic crisis of the dominant sector in the economic potential of the city. The stability index was created, to show the stability of the city’s position in terms of global economic hierarchy of cities in terms of their sustainability sectoral development. The index structure was that centers that have a narrow sectoral specialization, despite their often high economic position, are more sensitive to changes in the global economy than the cities in which strategic business units represent different industry sectors. Almost half of the city’s most developed sectors were financials and materials. Asia is the most diversed continent, where there is no clear main sector dominance, but this was found in Europe and North America. It was also shown that a high level of international conectivities generally has a negative impact on the resilience of the city to the economic crisis.

Artykuł prezentuje przekształcenie struktury funkcjonalno-przestrzennej w 18 miastach wojewódzkich w Polsce. Badania zostały oparte na danych przestrzennych z lat 2010 i 2014 dotyczących wybranych miast. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza prezentuje strukturę i dynamikę przemian gospodarki gruntami, które zostały podzielone na użytki, lasy, obszary zielone i tereny zabudowane. Badania 18 miejskich obszarów wskazują główne grupy przestrzeni: dzielnic mieszkaniowych, okręgi przemysłowe, inne tereny zabudowane, obszary rekreacyjne, obszary komunikacyjne. Druga część artykułu przedstawia analizę porównawczą struktury ziemi w miastach na podstawie form własności. Zawiera również źródła dochodu budżetowego z wszystkich form gospodarki przestrzennej w obrębie miast studiów przypadku. W podsumowaniu przedstawiono wnioski z prowadzonej analizy.

The paper presents the transformation of functional and spatial structure of 18 voivodship cities in Poland. The study is based on the data on the land records for the years 2010 and 2014, collected in the city survey departments of the selected cities. The paper consists of two parts. The first part presents the structure and dynamics of the land according to the forms of land use that have been divided into agricultural land, forests, green areas and built-up and urbanized land. The detailed analysis of urban areas of 18 cities is provided for the main groups of residential areas, industrial areas, other built-up areas, urban areas, recreational areas, communication areas. The second part of the article presents a comparative analysis of the structure of land in the cities based on the forms of the ownership. It also contains the sources of the budget revenue from all forms of the land management within the case cities. In summary, the paper presents the conclusions of the conducted study.

Opracowanie przedstawia analizę procesów suburbanizacyjnych w Polsce. W części pierwszej zaprezentowano uwarunkowania i konsekwencje tego zjawiska. Druga część zawiera analizę procesów suburbanizacji w Krakowskim Obszarze Funkcjonalnym w latach 2005–2014.

This paper presents an analysis of suburbanisation’s processes in Poland. First part contain conditioning and consequences of it. Second part is focused on analysis of suburbanisation’s processes in Crocow Functional Area in period 2005–2014

Celem artykułu jest analiza sytuacji materialnej gospodarstw domowych w 2013 r. i próba identyfikacji wpływu zjawiska kryzysu na sytuację materialną gospodarstw domowych w latach 2009–2013. Badanie przeprowadzono na przykładzie gospodarstw domowych zlokalizowanych w miastach na prawach powiatu w Wielkopolsce, do których należą: Poznań, Kalisz, Leszno, Konin (powiaty grodzkie). W układzie wydzielonych jednostek zbadano grupę gospodarstw domowych pod względem: zmian poziomu i struktury dochodów oraz wydatków bieżących i inwestycyjnych ponoszonych przez gospodarstwa domowe w dobie kryzysu. Objęta badaniem próba gospodarstw domowych liczyła łącznie 715 gospodarstw, w tym 389 pochodziło z Poznania, 147 z Kalisza, 108 z Konina i 71 z Leszna.

This paper seeks to analyse the material situation of households in 2013 and to identify the effect of the current crisis on this situation in the years 2009–2013. The research embraced households located in the poviat-ranking towns of Wielkopolska: Poznań, Kalisz, Leszno, and Konin (urban poviats). The households were examined in terms of changes in the level and structure of incomes as well as running and investment expenses they had in the days of the crisis. The sample analysed consisted of a total of 715 households, of which 389 came from Poznań, 147 from Kalisz, 108 from Konin, and 71 from Leszno.

Celem artykułu jest ukazanie historycznego znaczenia Mysłowic na arenie międzynarodowej jako centralnego ośrodka ruchu granicznego. Poprzez analizę archiwalnego planu miasta i źródeł historycznych odtworzono bazę instytucjonalną Mysłowic w 1913 r., a następnie dokonano selekcji działalności gospodarczych bezpośrednio związanych z funkcją graniczną. Rozwój gospodarczo-społeczny miasta dokonywał się na tle ówczesnego podziału politycznego Europy, a zróżnicowanie ekonomiczne między zaborami zadecydowało o wykreowaniu Mysłowic jako swoistych „wrót” handlowo-emigracyjnych. Nadgraniczne położenie na styku trzech cesarstw oraz rozwój kolei żelaznej wpłynęły na ukształtowanie się specyficznej przestrzeni funkcjonalnej miasta, z dominacją działalności związanych z handlem hurtowym, transportem, spedycją, gastronomią oraz usługami noclegowymi.

The aim of paper is to show an international significance of the Mysłowice town as the central city of border traffic. The functional basis of Mysłowice in 1913 was reproduced on the base of the archival town plan and historical sources analysis, and next selected the activities directly connected with border function of town. Economic and social development of investigated city was followed on the background of the political division of Europe before the First World War. The economic diversification of countries determined the creation of Mysłowice as commercial and emigration ‘gateway’. The border localization and development of railway lines contributed to creation specific functional structure of investigated town, with domination of wholesale trading, transport, spedition, gastronomy and accommodation services